အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ ဗုဒၶဘာသာေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္းအေၾ ကာင္း

အစၥလာမ္၀ါဒ မထြန္းကားမီ အာဖဂန္နစၥ
တန္တြင္ အဓိကကိုးကြယ္ေသာ ဘာသာမွာ ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ပါသည္။ အာဖဂန္ႏိုင္ငံ ဟင္ဒုကတ္႐ွ္ ေတာင္တန္း၏ ေတာင္ဘက္အရပ္ေဒသမ်ားတြင္ ဗုဒၶဘာသာသည္ ထိုစဥ္ကမ်ားစြာ စည္ပင္၀ေျပာခ့ဲသည္။
ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ျမတ္ႀကီးကို အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံ ကဘူးခ႐ိုင္ ဂန္ဒါရာတြင္ ထည္ထားခ့ဲၾကသည္။ ယခုအခါ ထိုေဒသကို ကန္ဒါဟာ ေခၚၾကသည္။ သမိုင္းဆုိင္ရာ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ားအရ အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ အစၥလာမ္၀ါဒ မထြန္းကားမီ (ခရဏ္ေတာ္မေပၚမီ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀၅ ခု)ကပင္ ဗုဒၶဘာသာ အေျခတည္ခ့ဲေၾကာင္း သုေတသီတို႔က သံုးသပ္ၾကသည္။ ထိုသို႔ ေစာစီးစြာ အေျခတည္ခ့ဲေသာ ဗုဒၶသာသနာမွာ ေအဒီ ၇ ရာစုတြင္ စတင္ေမွးမွိန္လာခ့ဲၿပီး၊ ေအဒီ ၁၁ ရာစုတြင္ လံုး၀ ကြယ္ေပ်ာက္ခ်ဳပ္ၿငိမ္း သြားခ့ဲေလသည္။ ဤေဒသမွာ တ႐ုတ္တို႔၏ ကုန္သြယ္ေရးလမ္းေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ပိုးလမ္းမႀကီးေပၚတြင္႐ွိ၍ လူသိမ်ား ေက်ာ္ၾကားလွပါသည္။ ဂေရဘိုဘတ္တားရီးယန္း မင္းဆက္မွ ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္ေသာ မိႏၵာဘုရင္ႀကီး ထက္ထက္တြင္ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာသည္ အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ ထြန္းကားခ့ဲပါသည္။
မၾကာေသးမီ အခ်ိန္ပိုင္းက ႐ွာေဖြေတြ႔႐ွိခ်က္မ်ားအရ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံ ေလာ္ဂ်ာျပည္နယ္ (ကဘူးၿမိဳ႔ေတာင္ဘက္)တြင္ ဗုဒၶ၏ ဓါတ္ေတာ္ေမြေတာ္ ၄၂ ဆူကို တူးေဖာ္ေတြ႔႐ွိခ့ဲပါသည္။ ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္အအံုမ်ားကိုလည္း အာဖဂန္ေ႐ွးေဟာင္းဌာနက တစ္ခုၿပီးတစ္ခု ႐ွာေဖြေတြ႔႐ွိခ့ဲပါသည္။ ေလာ္ဂ်ာျပည္နယ္၌ ႐ွာေဖြေတြ႔႐ွိခ့ဲသမွ် ပစၥည္းမ်ားထဲတြင္ ေ႐ွးေဟာင္းေစတီေတာ္ ႏွစ္ဆူ၊ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြား ဆင္းတုေတာ္မ်ား နံရံပန္းခ်ီမ်ား ေ႐ႊဒဂၤါး၊ ေငြဒဂၤါး၊ ေ႐ွးေဟာင္းပုတီးမ်ား ပါ၀င္ပါသည္။
ဘက္တားရီးယန္း စာေပပညာ႐ွင္ႏွင့္ စစ္သည္ေတာ္ (မိလိဒႏၵပဥၥာ က်မ္းအရ မိလိႏၵမင္းႀကီး) တစ္ဦးသည္ အိႏိၵယမွ ေရာက္လာေသာ နာဂေသနဟု အမည္ရေသာ မေထရ္တစ္ပါးႏွင့္ ေတြ႔ၿပီး ဗုဒၶဘာသာ၀င္အျဖစ္ ကူးေျပာင္းေရာက္႐ွိခ့ဲေၾကာင္း သိရပါသည္။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ပထမဆံုး ဥပသကာႏွစ္ပါးျဖစ္ေသာ တဖုႆႏွင့္ ဘလိက ကုန္သည္ညီေနာင္ႏွစ္ပါးသည္ သူတို႔၏ ဇာတိၿမိဳ႔ျဖစ္ေသာ ဘာသ္ၿမိဳ႔တြင္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းတစ္ေက်ာင္းကို ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခ့ဲရာ အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ ပထမဆံုးတည္ထား ကိုးကြယ္ေသာ ေစတီေတာ္ႀကီး သမိုင္းပါ ဇာတ္ေကာင္မ်ားႏွင့္ နာမည္ဆင္တူေနသည္မွာ စဥ္းစားစရာျဖစ္ေပသည္။ (ဘာသာျပန္သူ၏ စကားခ်ပ္)
ဘာမီယန္ေတာင္တန္းသည္ လိုဏ္ဂူမ်ားေပါမ်ားလွေသာ ေတာင္စဥ္ေတာင္တန္းႀကီးတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ၎ေတာင္မ်ားအတြင္း႐ွိ လိုဏ္ဂူမ်ားတြင္ သီတင္းသံုးၾကေသာ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ဗုဒၶနိပါတ္ေတာ္မ်ားကို ေက်ာက္ဂူနံရံမ်ားတြင္ နံရံပန္းခ်ီမ်ားအျဖစ္ ေရးခ်ယ္ခ့ဲၾကပါသည္။ ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားေဒသ႐ွိ ေက်ာက္ဂူနံရံမ်ားတြင္ ထြင္းထုထားေသာ ဗုဒၵ႐ုပ္ပြားေတာ္မာ်းဟု ေခၚေ၀ၚၾကၿပီး သမိုင္းေၾကာင္းအရ တန္ဖုိးျဖတ္၍ မရေအာင္ အလြန္႐ွားပါး အဖိုးတန္လွေပသည္။ ထို ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားထဲမွ ၾကည္ညိဳဖြယ္အေကာင္းဆံုးႏွင့္ အ႐ြယ္အစားအႀကီးဆံုးမွာ ဥာဏ္ေတာ္ ေပ ၄၂၀ ႐ွိေသာ ရပ္ေတာ္မူ ကိုယ္ေတာ္ႀကီးျဖစ္သည္။ ထုိ႐ုပ္ပြားေတာ္ျမတ္ႀကီးကို လြန္ခ့ဲေသာ ၁၁ ႏွစ္ (၂၀၀၁ ခုႏွစ္)က တာလီဘန္ သူပုန္မ်ားက ဒိုင္းနမိုက္ျဖင့္ ေဖာက္ခြဲဖ်က္ဆီးပစ္ခ့ဲသည္။ မူဆလင္မ်ားသည္ ႐ုပ္တုကိုးကြယ္မွဳ မျပဳရဟု အယူ႐ွိေသာေၾကာင့္ တာလီဘန္တို႔သည္ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ျမတ္မ်ား တည္႐ွိေနျခင္းကို သည္းမခံႏိုင္ဘဲ ျဖစ္ခ့ဲပံုရသည္။
ထိုလုပ္ရပ္ကို တားဆီးရန္ ထိုစဥ္က ပါကစၥတန္ႏိုင္ငံတြင္ ေရာက္႐ွိေနေသာ ကုလသမဂၢ အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္ ကိုဖီအာနန္က တာလီဘန္တို႔သည္ ကိုယ့္ကိုသာမက အစၥလာမ္၀ါဒအတြက္ပါ အက်ဳိးမ့ဲေစေသာ လုပ္ရပ္ကို လုပ္ခ့ဲေလၿပီဟု ေျပာၾကားခ့ဲပါသည္။ ကုလသမဂၢ အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴး တားဆီးေနသည့္ၾကားမွ ၂၀၀၁ ခု မတ္ ၁၁ ရက္၊ တနဂၤေႏြေန႔တြင္ ႐ုပ္ပြားေတာ္ႀကီးႏွစ္ဆူကို ႏွစ္ရက္ဆက္၍ ေ႐ွ႔ဆင့္ေနာက္ဆင့္ ဒိုင္းနမိုက္ျဖင့္ ၿဖိဳခြဲဖ်က္ဆီးခ့ဲသည္။
ထိုကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္၍ ပါကစၥတန္၊ သီရိလကၤာ၊ ဂ်ပန္တို႔မွ ကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႔မ်ားလႊတ္ကာ ထိုသို႔မလုပ္ဖို႔ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးခ့ဲေသာ္လည္း မေအာင္ျမင္ခ့ဲေပ။ ဒါေတြဟာ အစၥလာမ္တရားေတာ္နဲ႔ မညီလို႔ ဖယ္႐ွားရတာပါဟု တာလီဘန္တို႔က အေၾကာင္းျပခ့ဲသည္။ UN အတြင္းေရးမွဴး ကိုဖီအာနန္ကမူ "အစၥလာမ္နာမည္ကို ခုတုန္းလုပ္ၿပီး ဘယ္သူ႔ကိုမွ အက်ဳိးမ႐ွိ ပ်က္စီးေစမ့ဲ အလုပ္ကို သူတို႔ လုပ္ေနၾကတယ္။ ဒီလုပ္ရပ္ကို ကမာၻေပၚမွာ ဘယ္သူကမွ ေထာက္ခံမွာ မဟုတ္ဘူးဆိုတာ က်ဳပ္ေျပာရဲတယ္"ဟု ေျပာခ့ဲသည္။
အဖိုးအနဂၢထိုက္တန္ေသာ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္မ်ား အာဖဂန္သမိုင္းတြင္ ျပန္အဖတ္ဆယ္၍ မရေအာင္ ေပ်ာက္ဆံုးသြားရျခင္းအတြက္ ေနာင္အခါတြင္ သူတို႔ ႏွေမ်ာေကာင္း ႏွေမ်ာတသ ေနပါလိမ့္မည္။ ကမာၻ႔ဗုဒၶဘာသာႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကုလသမဂၢ၊ ယူနက္စကိုတို႔ႏွင့္ ပူးေပါင္း၍ ထိုစဥ္က ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ကန္႔ကြက္ခ့ဲပါမူ ထိုအျဖစ္ဆုိးမွ ေ႐ွာင္လႊဲေကာင္း ေ႐ွာင္လႊဲႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ တာလီဘန္တို႔သည္ အဖ်က္စြမ္းအားႀကီးမားေသာ အေျမွာက္လက္နက္ႀကီးမ်ားကို သံုး၍ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္၊ မတ္လတြင္ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားကုိ ဖ်က္ဆီးခ့ဲပါသည္။ ထိုဖ်က္ဆီးခံရေသာ ဘာမီးယန္း ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ႏွင့္ တစ္ပံုစံထဲတူေသာ (ဥာဏ္ေတာ္ပို၍ျမင့္ေသာ) ပံုစံတူ ၾသကာန႐ုပ္ပြားေတာ္ျမတ္ႀကီးကို သီရိလကၤာတြင္ တည္ထားကိုးကြယ္ခ့ဲၾကပါသည္။
ေ႐ွးအခါကလည္း အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ မတူညီေသာ ဘာသာမ်ား႐ွိခ့ဲၾက ကိုးကြယ္ခ့ဲၾကဖူးပါသည္။ သို႔ေသာ္ ဘာသာတစ္ခုက အျခားဘာသာမ်ားကို ေလးစားခ့ဲၾကသည္။ ေဘာ္လ္ကာေဒသသည္ ေဇာ႐ိုး၀ါဒ Zoroaster (အီရန္ႏိုင္ငံတြင္ စတင္ခ့ဲေသာ ဘုရားသခင္ဘက္ေတာ္သားမ်ားသည္ မိစာၦ၀ါဒီမ်ားကို အဆက္မျတ္ တိုက္ခုိက္သုတ္သင္ေရး၀ါဒ)၏ မူလဘူတ စတင္ေမြးဖြားရာ ေနရာျဖစ္ေနသည္။ ေနာင္ေသာအခါ ဤ၀ါဒမွာ အီရန္သို႔ ေရာက္႐ွိပ်ံ႔ပြားသြားၿပီး မေကာင္းသူပါယ္ ေကာင္းသူကယ္၀ါဒ Zoroastrianism ဟု ထင္႐ွားခ့ဲသည္။ ဂေ႐ွ႔(စ္)ကို ဘက္ထရီယန္လက္ထက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ေဇာ႐ိုး၀ါဒမွာ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ အတူတကြ တူ႐ွိခ့ဲၾကသည္။
တမန္ေတာ္မိုဟာမက္ ကြယ္လြန္ၿပီး ႏွစ္ ၃၀ ၾကာေသာအခါ (ေအဒီ ၆၀၀) အာရပ္မူဆလင္မ်ားသည္ ပါ႐ွားကိုေအာင္ႏိုင္ၿပီးေနာက္ ဘက္တားရီးယားေဒသကို ဆက္လက္တုိက္ခိုက္ၿပီး ဗုဒၶဘာသာထြန္းကားရာ ေဘာ္လ္ကာေဒသ (Balka)သို႔ပါ ေရာက္႐ွိလာခ့ဲသည္။ ၎တို႔ အုပ္စိုးၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားကို လူခြန္ စတင္ေကာက္ခံခ့ဲသည္။ ဘုရားေက်ာင္းကန္ ေစတီ ပုထုိးမ်ားသို႔ သြားေရာက္ဖူးေမွ်ာ္ ပူေဇာ္ကန္ေတာ့သူမ်ားကိုလည္း ဘုရားဖူးခြန္မ်ား ေကာက္ခံခ့ဲသည္။ ကဘူး႐ွိ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားကို ၀င္ေရာက္လုယက္ ဖ်က္ဆီးၾကၿပီး ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားကို ေအာင္ပြဲအထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ ယူငင္သိမ္းပိုက္ၾကသည္။ နာက်ဥ္းဖြယ္ အႏိုင္က်င့္ခံရမွဳသည္ ဤမွာပင္စသည္။ ကဘူးတြင္ ဗုဒၶဘာသာသည္ တျဖည္းျဖည္းအားနည္းလာၿပီး ေနာက္ဆံုးတြင္ အာဖဂန္နစၥတန္မွ လံုး၀ေပ်ာက္ကြယ္သြားရေတာ့သည္။
ေအဒီ ၇ ရာစုတြင္ အာဖဂန္သို႔ မူဆလင္မ်ား စတင္ေရာက္႐ွိလာၿပီး ၁၀ ရာစုသို႔ ေရာက္ေသာအခါ တစ္ႏိုင္ငံလံုးနီးပါး အစၥလာမ္ဘာသာသို႔ ေရာက္႐ွိခ့ဲသည္။ ၁၁ ရာစုတြင္ကား ဗုဒၶဘာသာ အာဖဂန္နစၥတန္မွ လံုး၀ခ်ဳပ္ၿငိမ္း ထြက္ခြာခ့ဲရသည္။ (မွတ္ခ်က္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ပုဂံသို႔ ဗုဒၶဘာသာ ေရာက္လာခ်ိန္မွာ အာဖဂန္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းခ်ိန္ ျဖစ္ေနေပသည္။ စကားခ်ပ္)
အာရပ္တို႔ အာဖဂန္ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ၿပီး အစၥလာမ္၀ါဒကို သယ္ေဆာင္လာဖို႔ စစ္ေရးျဖင့္ က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာေသာအခါ အာဖဂန္ေဒသခံ ေတာင္ေပၚသားတို႔သည္ ၎တို႔၏ ပိုက္နက္နယ္ေျမကို လက္နက္စြဲကိုင္ကာ ခုခံကာကြယ္ခ့ဲၾကေပသည္။ ထိုအခ်ိန္က အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ၊ ဟိႏၵဴဘာသာ၊ ေဇာ႐ိုး၀ါဒ၊ ဂ်ဴးဘာသာမ်ားကို မိမိယံုၾကည္ရာ ကိုးကြယ္ခ့ဲၾကေပသည္။ အာရပ္မ်ားသည္ ေဒသခံမ်ားကို အစၥလာမ္ကိုးကြယ္သူမ်ား ျဖစ္ေစရန္ အတင္းအက်ပ္ ဘာသာေျပာင္းေစရန္ ႀကံေဆာင္မွဳမွာ ကနဦးတြင္ အာဖဂန္ေတာင္ေပၚသားမ်ား၏ အဆက္မျပတ္ အျပင္းအထန္ ခုခံေတာ္လွန္မွဳေၾကာင့္ မေအာင္ျမင္ခ့ဲေပ။
ေအဒီ ၈၇၀ တြင္မူ ယေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္ဟုေခၚတြင္ေနေသာ ေနရာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို ရာကြတ္ဘင္လာသီဆာဖာ ဆိုသူက တိုက္ခိုက္ေအာင္ျမင္ခ့ဲၿပီး၊ အစၥလာမ္၀ါဒကို စစ္ေရးျဖင့္ တုိးခ်ဲ႔ႏိုင္ခ့ဲသည္။ အတင္းအက်ပ္ ဘာသာေျပာင္းခံရသူမ်ားသည္ အခြင့္သာသည္ႏွင့္ သူပုန္ထၾကြၿပီး သူတို႔၏ မူလဘာသာကို ျပန္လည္ဆည္းကပ္ၾကသည္လည္း ႐ွိခ့ဲသည္။ ေအဒီ ၈ ရာစုႏွင့္ ၉ ရာစုၾကား ကာလမ်ားတြင္ ယေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္၊ ပါကစၥတန္ႏွင့္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ ေျမာက္ပိုင္းေဒသမ်ားမွ ေဒသခံမ်ားမွာ ဆြန္နီအစၥလာမ္ဘာသာသို႔ သြတ္သြင္းျခင္း ခံၾကရသည္။
ေအဒီ ၉၉၈ ႏွင့္ ၁၀၃၀ ၾကားတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ခ့ဲေသာ တူရကီမင္း ဆက္ဟူလတန္ မိုဟာမက္သည္ အိႏိၵယႏိုင္ငံကို ၁၇ ႀကိမ္ခန္႔ ၀င္ေရာက္ တုိက္ခိုက္ခ့ဲၿပီး အိႏိၵယႏွင့္ အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ လူအစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ အစၥလာမ္ဘာသာသို႔ အတင္းအဓမၼ ေျပာင္းလဲ၀င္ေရာက္ေစခ့ဲသည္။ ေတာင္ကုန္း ေတာင္တန္းမ်ားေပၚတြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ ေဒသခံအာဖဂန္မ်ားကေတာ့ အစၥလာမ္ဘာသာသို႔ မ၀င္ဘဲ ေနခ့ဲၾကသည္။ ထိုေဒသတြင္ေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူ ျပည္နယ္ဘုရင္ခံမ်ားသည္ ဂ်ာလာလာဘတ္ အနီး႐ြာမ်ားတြင္ ဟိႏၵဴ၊ မူဆလင္၊ အာဖဂန္ မိန္းမမ်ားစြာကိုယူကာ အစၥလာမ္ဘာသာ တိုးတက္ေအာင္ လုပ္ခ့ဲၾကသည္ဟု ေအဒီ ၉၈၂ ေရးသားေသာ ဟူဒတ္အယ္အလမ္ (Hudud-al-Alam)ဆိုေသာ စာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပခ့ဲသည္။
လုပ္သက္ ၃၄ ႏွစ္ ႐ွိၿပီျဖစ္ေသာ အာဖဂန္ျပတိုက္မွဴးျဖစ္သူ အိုမာခန္ မက္ဆိုဒီက အာဖဂန္၏ ေခတ္အဆက္ဆက္မွာ အလြန္လက္ရာေျမာက္ေသာ ဗုဒၶ႐ုပ္တုမ်ားကို သူတို႔ လွ်ဳိ႔၀ွက္ စုေဆာင္းႏိုင္ခ့ဲေသာေၾကာင့္ အလြန္ဂုဏ္ယူေၾကာင္း၊ သူတို႔သည္ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ အဆူ ၃၀၀ ခန္႔ကို ျပတိုက္အနီး ေျမေအာက္ခန္းထဲတြင္ လွ်ဳိ႔၀ွက္သိမ္းဆည္းထားၿပီး ျပတိုက္၀န္ထမ္းမ်ားက ကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္ထားေၾကာင္း ေျပာၾကားခ့ဲသည္။ ဘာမီယန္ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ႀကီး ဖ်က္ဆီးခံရမွဳကို သူတို႔ အလြန္စိတ္မေကာင္းျဖစ္မိေၾကာင္း၊ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဤ႐ုပ္ပြားေတာ္ႀကီးမွာ အာဖဂန္နစၥတန္၏ သမိုင္းေၾကာင္းျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟုလည္း ေျပာၾကားခ့ဲပါသည္။

ဂန္ဒါရာ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ျမတ္ႀကီးကို စတင္မတည္ထားခင္ကအထိ ဗုဒၶဘာသာ ေပၚထြန္းစကာလမ်ားတြင္ မည္သူမွ် ဗုဒၶ႐ုပ္တု၊ ႐ုပ္ပြားလုပ္၍ မကိုးကြယ္ခ့ဲၾကပါ။ ကနဦးတြင္ လူ႔ပံုသ႑ာန္ကို ေ႐ွာင္႐ွားၿပီး အျခားသေကၤတမ်ားကိုသံုး၍ ကိုးကြယ္ပူေဇာ္ခ့့ဲၾကသည္။ လူတို႔သည္ ေ႐ွးဦးစြာ ဗုဒၶဘုရား႐ွင္၏ ေျခေတာ္ရာ (စက္ေတာ္ရာ)ကို ပံုတူျပဳ၍ ကိုးကြယ္ခ့ဲၾကပါသည္။ ေျခေတာ္ရာပံုထဲတြင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာမွ အႏၱရာယ္ကင္း အင္းကြက္မ်ားႏွင့္ ဆင္တူေသာ အင္းမ်ားကို ထည့္သြင္းေရးဆြဲခ့ဲၾကသည္။ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား၏ ေျခေတာ္ရာတြင္ သေကၤတမ်ား ထည့္သြင္းေရးဆြဲၾကသည္မွန္ေသာ္လည္း အာဖဂန္နစၥတန္မွ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား၏ ေျခေတာ္ရာသေကၤတမ်ားကိုကား ယခုထက္ထိ သုေတသီတုိ႔ အဓိပၸါယ္မေဖာ္ႏိုင္ေသးပါဟု ေျခေတာ္ရာသမိုင္းကို ၂၅ ႏွစ္ၾကာ သုေတသနလုပ္ခ့ဲသည့္ ေဒါက္တာ ၀ဲဓမၼေဆလာက ေျပာပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာင္တစ္ပါးေရးခ့ဲေသာ၌လည္း ဗုဒၶဘုရား႐ွင္သည သူ၏လက္၀ဲဘက္ေျခေတာ္ရာကို သမၼႏိုလာ (သီရိလကၤာ) အရပ္တြင္ ခ်ေတာ္မူၿပီး၊ လက္ယာေျခေတာ္ရာကို ယိုနာကာပူရ္ (ေဆာ္ဒီအာေရဗ်)ႏိုင္ငံ မကၠာမာ (မကၠာ)တြင္ ခ်ေတာ္မူသည္ဟု အထူးအေလးထား ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ဤအခ်က္သည္ မြတ္ဆလင္တို႔က ကဘာဟုေခၚေသာ မကၠာ႐ွိ ေျခရာတစ္ခုကို ရည္ညႊန္းပံုရသည္။ မြတ္ဆလင္၊ ခရာဇ္ယန္ႏွင့္ ဂ်ဴးဘာသာ၀င္တို႔ အေလးအျမတ္ထားၾကေသာ ေအဘရာဟမ္းဆိုသည့္ ပုဂၢိဳလ္သည္ ေက်ာက္နံရံေပၚ၌ သူ၏ေျခရာကို တစ္ခ်ိန္က ခ်ထားခ့ဲသည္ဆို၏။ ထိုေျခရာ မခ်ခင္ကပင္ မူလေျခရာတစ္ခုသည္ ႐ွိႏွင့္ေနၿပီးျဖစ္ရာ ေအဘရာဟမ္သည္ ထိုမူလေျခရာကို အာဒမ္၏ေျခရာဟု ယူဆခ့ဲၿပီး ေက်ာက္တံုးတစ္ခုႏွင့္ ဖံုးအုပ္ထားခ့ဲၿပီး ေျခရာအမည္ကို ကဘာဟု အမည္ေပးခ့ဲသည္ဟု ဆို၏။ ကာလၾကာေသာအခါ ထိုေနရာကို အႀကိမ္ႀကိမ္ျပဳျပင္ မြမ္းမံျပင္ဆင္မွဳမ်ား ျပဳလုပ္ခ့ဲၾကသည္။ ထိုေနရာကို ျမင့္ျမတ္ေသာေနရာအျဖစ္ သတ္မွတ္ၿပီး မြတ္ဆလင္မ်ားက ၀တ္ျပဳ ပူေဇာ္ရန္ ၀င္ခြင့္ျပဳသည္။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားကေတာ့ ထိုေနရာသို႔ ျမတ္စြာဘုရားေျခေတာ္ရာ ဖူးေျမာ္ရန္ ဘယ္တုန္းကမွ မသြားခ့ဲၾကပါ။ သို႔ေသာ္ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာလြန္သည္အထိ ေဂါသက်မ္းမွာ အသံုးျပဳ ကိုးကားေနၾကဆဲျဖစ္သည္။
ဤဒ႑ာရီဆန္လွေသာ က်မ္းစာပါ အေၾကာင္းမ်ားကိုေတာ့ မည္သူမွ မွားသည္၊မွန္သည္ မဆန္းစစ္ႏိုင္ခ့ဲပါ။ သဂၤါယနာတင္ရာတြင္ ထည့္သြင္းမေဖာ္ျပခ့ဲေသာ္လည္း မဟာ၀ံသက်မ္းမာ်းအလိုအရာ ဗုဒၶဘုရားသခင္သည သီရိလကၤာ (သီဟိုဠ္ကၽြန္း)သို႔ သံုးႀကိမ္ခန္႔ ၾကြေရာက္ခ့ဲသည္ဟု မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္။ ဤကိစၥသည္ အေသးစိတ္ဆက္လက္ေလ့လာ သုေတသနျပဳသင့္ေသာ ကြင္းဆက္တစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။ အာဖဂန္နစၥတန္က့ဲသို႔ပင္ ဗုဒၶသာသနာ စည္ပင္ထြန္းကားၿပီးမွ ကြယ္ေပ်ာက္သြားေသာ အျခားေနရာတစ္ခုမွာ အိႏိၵယႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္းတြင္ မဟာယာနႏွင့္ ေထရ၀ါဒရဟန္းေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးခ့ဲသည့္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းေပါင္း မ်ားစြာကို ေတြ႔ခ့ဲရသည္ဟု ေျပာပါသည္။ ယခုအခါ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ဟိႏၵဴဘာသာမွာ အိႏိၵယမွာေရာ၊ သီရိလကၤာမွာေရာ ေရာေထြးေနေပသည္။ ဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္းတိုင္းတြင္ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ ေတြ႔ရမည္ျဖစ္ၿပီး၊ ဗုဒၶဘာသာ ဘုရားပုထိုးမ်ားမွာလည္း ဟိႏၵဴနတ္႐ုပ္မ်ား ႐ွိေလသည္။ ဗုဒၶဘာသာကို ရန္သူသဖြယ္ တိုက္ခိုက္ႏွင္ထုတ္ခ့ဲေသာ အာဖဂန္နစၥတန္ႏွင့္ ယွဥ္၍ သံုးသပ္ၾကည့္ေစလိုပါသည္။

ဗုဒၶဘာသာ သာသနာျပဳမင္းႀကီးျဖစ္ေသာ သီရိဓမၼာေသာကမင္းႀကီး၏ စကားကို ယူ၍သံုးရလွ်င္ "အၾကင္သူသည္ မိမိကိုးကြယ္ရာ ဘာသာကိုသာ ခ်ီးျမွင့္ေျမွာက္စားလ်က္ အျခားဘာသာမ်ားကို က့ဲရဲ႔မ႐ွဳတ္ခ်ထိုက္၊ အျခားဘာသာ အယူ၀ါဒမ်ားကိုလည္း သူတို႔ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မွဳႏွင့္အညီ ေလးစားအသိအမွတ္ျပဳရမည္။ ဤသို႔ ျပဳျခင္းျဖင့္ ဘာသာအယူ၀ါဒမ်ား အျပန္အလွန္ ကူးလူးဆက္ဆံႏိုင္ရမည္။ မိမိအယူ၀ါဒႏွင့္ မတူသူမ်ားကို ျပစ္တင္႐ွဳတ္ခ်ျခင္း မလုပ္ရာ၊ မိမိဘာသာအယူ၀ါဒကိုသာ ခ်ီးျမွင့္လ်က္ အျခားတစ္ပါးေသာ ဘာသာအယူ၀ါဒကို ပိတ္ပင္ႏွိပ္စက္ျခင္းကား အက်ဳိးမ႐ွိယံုမွ်မက ကိုယ့္အယူ၀ါဒကိုပင္ နိမ့္က်ပ်က္စီးေစ၍ ေ႐ွာင္ၾကဥ္ရေပမည္။

သရ၀ဏ္ (ျပည္)

ကိုးကား
၁။ Buddhist History of Afghanistan and South India
Written By Dr. Sripali Vaiamon
(Sri Lanka Guardian on May 29, 2012)
၂။ Wikipedia
၃။ Islamic conquest of Afghanistan
၄။ bbc news (Sunday, 11 March, 2001, 23:12 GMT )